Wyłudzenie pieniędzy – jak ochronić się przed wyłudzeniem kredytu i innymi oszustwami finansowymi?

Pomimo tego, że wyłudzenie kredytu jest w polskim systemie prawnym karane bardzo surowo, oszustwa finansowe należą do najczęściej popełnianych przestępstw w naszym kraju i każdego roku ofiarami tego procederu pada wielu Polaków. Dla wielu z nich to początek dramatycznej walki nie tylko o anulowanie niesłusznie naliczonych kar, odsetek i kosztów windykacji, ale również o odzyskanie wiarygodności płatniczej.

Czy istnieje sposób na to, by skutecznie uchronić się przed wyłudzeniem pieniędzy? W jaki sposób zareagować, gdy padniemy ofiarą oszustwa finansowego i gdzie zgłaszać wyłudzenia?

Na czym polega wyłudzenie kredytu?

Na początek warto doprecyzować kwestię terminologii – z perspektywy polskiego prawa kredyt to nie to samo, co pożyczka, choć w potocznym rozumieniu zazwyczaj się te terminy ze sobą utożsamia. Warto jednak pamiętać, że przepisy prawa odnoszące się do pożyczek znajdują się w Kodeksie cywilnym (art. 720 i następne), natomiast regulacje prawne dotyczące kredytów można znaleźć w ustawie Prawo bankowe (art. 69 ust. 1).

Jedną z zasadniczych różnic formalnych między kredytem a pożyczką jest fakt, iż kredyty z reguły są udzielane na konkretny cel, natomiast pożyczkę można przeznaczyć na dowolne wydatki. Kolejnym, niezwykle ważnym w kontekście możliwości popełniania oszustw aspektem jest fakt, iż zaciągnięcie pożyczki wiąże się ze znacznie mniejszą ilością formalności niż wzięcie kredytu – niezależnie od tego, czy zaciągamy pożyczkę w banku, czy w firmie pożyczkowej.

Oszustwa w polskim systemie prawnym podzielono na dwa zasadnicze typy:

• oszustwo zwykłe – penalizowane z art. 286 k.k., polega na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem. Odpowiedzialność karna to od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności, jednak w tym przypadku musi dojść do faktycznego przesunięcia mienia, tzn. oszust musi uzyskać pieniądze z banku lub firmy pożyczkowej, aby to przestępstwo popełnić;
• oszustwo kredytowe – penalizowane z art. 297 k.k., ma charakter formalny, tzn. aby je popełnić, nie musi dojść do uzyskania pieniędzy. Odpowiedzialność karna w postaci pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat grozi każdemu, kto przedłoży w banku nierzetelne dokumenty lub sfałszowane zaświadczenia (np. o zarobkach) starając się o kredyt lub pożyczkę.

Wyłudzenia kredytów – najczęstsze metody oszustów

Oszuści zajmujący się wyłudzaniem kredytów wykorzystują różnego rodzaju techniki oraz nieustannie opracowują nowe sposoby wejścia w posiadanie informacji potrzebnych im do dokonania przestępstwa. Wyłudzenie pieniędzy przez Internet jest dla nich obecnie tym łatwiejsze, że w wyniku pandemii koronawirusa duża część naszej codziennej aktywności (zawodowej oraz prywatnej) przeniosła się właśnie w sferę online.

Warto jednak pamiętać, że wiele metod działania oszustów opiera się na bardzo podobnych lub nawet identycznych schematach, dlatego poniżej przedstawiamy kilka najczęściej spotykanych sposobów na wyłudzenie kredytu. Ich znajomość może pomóc uchronić się przed przynajmniej częścią ataków ze strony przestępców.

Wyłudzenie pieniędzy na cudzy dowód osobisty

To jedna z najczęściej stosowanych przez oszustów form wyłudzenia kredytu. Ofiara zwykle traci dowód osobisty w wyniku kradzieży, po czym zostaje on wykorzystany do zaciągnięcia pożyczki (przeważnie krótkoterminowej). Niemal zawsze tego rodzaju wyłudzenia mają miejsce w pozabankowych firmach pożyczkowych, gdzie metoda oraz dokładność procesu weryfikacji tożsamości potencjalnego pożyczkobiorcy są pobieżne i niezbyt dokładne. Tę lukę w formalnościach przestępcy wykorzystują do wyłudzania pieniędzy. Bardzo często ofiary dowiadują się o zaciągniętych zobowiązaniach dopiero w chwili, gdy uruchomione zostają wobec nich procedury windykacyjne.

Wyłudzenie kredytu na skradzione dane

Dane osobowe służące do wyłudzania kredytów i pożyczek oszuści pozyskują również za pośrednictwem Internetu – handel danymi w tzw. darknecie to poważny problem, a jego skalę trudno realnie oszacować. Oszuści mogą także zdobyć potrzebne im dane osobowe m.in. poprzez phishing (podszywanie się pod instytucje lub osoby budzące zaufanie, by tym łatwiej wykraść dane osobowe ofiary), zamieszczanie fałszywych ofert pracy czy nawet zastraszanie i szantaż. Zdobyte dane są następnie wykorzystywane do wyłudzania kredytów przez Internet, ponieważ weryfikacja potencjalnego kredytobiorcy czy pożyczkobiorcy nie jest tak dokładna, jak podczas wizyty w placówce banku lub w siedzibie firmy pożyczkowej.

Kredyt „na słupa”

Przestępcy wciąż z powodzeniem stosują tę metodę, by wyłudzać pożyczki i kredyty w bankach. Kredytobiorca jest podstawiany przez oszustów, bardzo często otrzymuje od nich również fałszywy (lub skradziony i odpowiednio spreparowany) dowód osobisty, a także sfałszowane zaświadczenia o zarobkach. W zamian za wykorzystanie tak przygotowanego pakietu dokumentów do uzyskania kredytu oszuści obiecują „słupowi” prowizję lub określoną część przyznanego kredytu. Najczęściej jednak „słup” po przekazaniu pieniędzy oszustom nie dostaje nic i zostaje z ciążącym na nim długiem. Tożsamość oszustów nie jest „słupowi” nigdy ujawniana, więc nawet w przypadku, gdy zostanie on złapany, nie jest w stanie wskazać rzeczywistych sprawców przestępstwa.

W każdym z powyższych przypadków posiadanie darmowego konta w ERIF pozwala błyskawicznie zorientować się, że ktoś próbuje zaciągnąć kredyt lub pożyczkę na nasze dane, dzięki czemu poszkodowany może sprawnie podjąć odpowiednie działania. 

Wyłudzenia kredytów na sfałszowane zaświadczenia o wynagrodzeniu

Z tego rodzaju wyłudzeniami mamy do czynienia np. wtedy, gdy osoba, która nie posiada wystarczającej zdolności kredytowej, fałszuje dokumenty poświadczające wysokość osiąganych dochodów, aby uzyskać kredyt lub pożyczkę. Co ważne, w tym przypadku nie ma znaczenia, czy oszust otrzymał pieniądze, czy nie – penalizowana jest sama czynność sfałszowania dokumentów niezależnie od tego, czy kredyt jest później spłacany, czy też nie.

Inne sposoby na wyłudzenie pieniędzy przez Internet

Oszuści stale opracowują nowe sposoby i metody wyłudzania pieniędzy od swoich ofiar, stąd stworzenie kompletnej listy metod stosowanych przez przestępców jest w zasadzie niemożliwe. Warto jednak pamiętać o tym, że bardzo często przestępcy wykorzystują naszą niewiedzę, naiwność lub chęć szybkiego wzbogacenia się, aby zdobyć potrzebne im informacje.

Jednym z często stosowanych sposobów jest tworzenie fikcyjnych sklepów internetowych, w których towary (zwykle klasy premium) są dostępne w „okazyjnych” cenach. Kupując taki produkt nie tylko przekazujemy oszustom komplet swoich danych, ale także tracimy pieniądze.

Więcej o tym, jak nie dać się okraść podczas zakupów online: https://erif.pl/poradnik-konsumenta/zakupy-online-jak-nie-dac-sie-okrasc/

Jak się bronić przed wyłudzeniami?

Jednym z najlepszych sposobów jest daleko posunięta ostrożność i zdrowy rozsądek. Jeżeli nie bierzemy udziału w loteriach ani nie mamy krewnych za granicą, trudno zakładać, że nagle otrzymamy dużą wygraną lub spadek – to powszechne schematy, używane przez oszustów do wyłudzania informacji od potencjalnych ofiar.

Warto też pamiętać, że:

• autentyczni pracownicy dowolnego banku nigdy nie poproszą o dane logowania ani dane kart płatniczych swoich klientów,
• nigdy nie należy klikać w linki czy inne odnośniki otrzymane ze źródeł i adresów bądź numerów telefonu, których wiarygodności nie jesteśmy w stanie stuprocentowo potwierdzić,
• okazje zbyt dobre, żeby były prawdziwe, z reguły nie są prawdziwe,
• nigdy nie należy wpuszczać do domu nieznanych nam osób podających się za pracowników instytucji budzących zaufanie bez uprzedniej weryfikacji ich tożsamości oraz bez kontaktu z daną instytucją w celu potwierdzenia, że faktycznie taka osoba została do nas wysłana,
• nigdy nie należy wysyłać pieniędzy osobom, których nie znamy osobiście.

Oszustwo finansowe, próba wyłudzenia – jak reagować?

Każdy, kto podejrzewa, że padł ofiarą oszustwa w postaci kradzieży danych osobowych czy oszustwa internetowego, powinien jak najszybciej zastrzec swój dowód osobisty, karty płatnicze oraz numer telefonu i zawiadomić organy ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa. Warto także skorzystać z możliwości zgłoszenia do CSIRT NASK konkretnej domeny internetowej jako służącej do wyłudzeń danych i środków finansowych – można to zrobić pod linkiem: https://incydent.cert.pl

Gdzie zgłosić oszustwo internetowe?

Każda osoba, która padła ofiarą cyberprzestępstwa w postaci wyłudzenia pieniędzy przez Internet, jest uprawniona do zgłoszenia takiego zdarzenia w najbliższej jednostce Policji (często tego typu sprawami zajmuje się wydział do walki z przestępczością zorganizowaną) lub w prokuraturze. Poszkodowany powinien złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa jak najszybciej od momentu ujawnienia oszustwa, dzięki czemu zwiększa szanse na wykrycie i ujęcie sprawcy oraz odzyskanie utraconych pieniędzy.

Gdzie zgłosić próbę wyłudzenia pieniędzy?

Wyłudzenia pieniędzy także należy zgłaszać Policji, przy czym warto pamiętać o tym, że wysokość kwoty nie ma znaczenia – wyłudzenie każdej, nawet minimalnej kwoty, jest w Polsce przestępstwem ściganym z mocy prawa. Dotyczy to szczególnie wyłudzeń związanych ze wspominaną wcześniej działalnością fikcyjnych sklepów internetowych, gdzie jednostkowe kwoty wyłudzeń są względnie nieduże, ale w krótkim czasie dochodzi do wyłudzenia pieniędzy od wielu osób.

Jakie kary przewiduje za wyłudzenie kodeks karny?

Wyłudzenie kredytu jest w polskim systemie prawnym przestępstwem, którego sprawca jest co do zasady zagrożony karą pozbawienia wolności. Wymiar tej kary jest zależny bezpośrednio od rodzaju popełnionego oszustwa.

Popełnienie oszustwa kredytowego spełniającego przesłanki wskazane w art. 297 kk grozi pozbawieniem wolności na okres od 3 miesięcy do 5 lat. Oszustwo zwykłe, czyli takie, które spełnia przesłanki określone w art. 286 kk., grozi karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Kiedy przedawnia się próba wyłudzenia pieniędzy?

Aktualnie obowiązujące regulacje prawne dopuszczają możliwość przedawnienia kary za wyłudzenie kredytu, przy czym okres przedawnienia jest zależny w największej mierze od rodzaju popełnionego oszustwa. Osoba skazana za oszustwo kredytowe z art. 297 kk musi liczyć się z tym, że kara przedawni się dopiero po 30 latach, natomiast zarzuty oszustwa zwykłego (z art. 286 kk) ulegają przedawnieniu po 15 latach.

Utrata dokumentów bądź danych osobowych może przysporzyć sporych problemów – szczególnie wtedy, gdy o fakcie zaciągnięcia pożyczki bądź kredytu dowiadujemy się w chwili otrzymania wezwania do zapłaty od firmy windykacyjnej. Założenie darmowego konta w ERIF i regularne sprawdzanie raportów na swój temat pozwala skutecznie bronić się przed wykorzystaniem naszych danych oraz dokumentów przez przestępców, a w razie kradzieży dowodu osobistego czy innego dowodu tożsamości usługa „Raport o dokumencie” może okazać się bezcenną pomocą.

Sprawdź już teraz usługę: „Raport o dokumencie”