Prawa konsumenta w Polsce

Prawo konsumenta – przepisy obowiązujące w Polsce

Przepisy związane z ochroną konsumentów są rozproszone w treści wielu aktów prawnych, co może prowadzić do pewnej dezinformacji. Na początku warto wyjaśnić, że zgodnie z definicją zawartą w kodeksie cywilnym (art. 22 (1)) konsumentem jest osoba fizyczna, dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej, niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Od 1 stycznia 2021 r. prawa konsumenta w określonych przypadkach zyskują również osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Ochrona ta dotyczy niedozwolonych postanowień umownych (klauzul abuzywnych), rękojmi za wady oraz prawa do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Poniższy artykuł zawiera kompendium wiedzy o tym, jakie są prawa konsumenta w Polsce.

Podstawowe prawa konsumenta

Do podstawowych praw konsumenta należy m.in. ochrona zdrowia i życia, z którą związana jest odpowiedzialność producenta za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

• Ochrona zdrowia, prywatności i bezpieczeństwa

Życie, zdrowie, bezpieczeństwo i prywatność konsumentów są na tyle istotnymi wartościami, że przepisy ich dotyczące znalazły się w Konstytucji RP. W art. 76 czytamy, że władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Ta ochrona oznacza, że towary i usługi oferowane konsumentom nie mogą stanowić zagrożenia dla ich życia ani zdrowia. Dlatego musi istnieć pewien katalog zawierający wymogi dotyczące bezpieczeństwa towarów oraz mechanizmy, które pozwalają zapobiec wprowadzeniu na rynek produktu niebezpiecznego, a także – jeśli taki produkt znalazł się w obrocie – pozwalające na jego szybkie wycofanie oraz ostrzeżenie konsumentów.

• Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny

Warto zastanowić się, jakie są prawa konsumenta w przypadku, gdy doznał on szkody spowodowanej przez produkt niebezpieczny. Kwestie te reguluje Kodeks cywilny. Konsument może żądać odszkodowania zgodnie z przepisem, że kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, jest zobowiązany do jej naprawienia. Jest to ogólna zasada odpowiedzialności cywilnej, mająca zastosowanie nie tylko w sprawach konsumenckich. Drugą możliwością jest skorzystanie z przepisów dotyczących odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Nie można jej z góry wyłączyć ani ograniczyć. W takim wypadku najczęściej ponosi ją producent, który wytworzył niebezpieczny towar. Kodeks cywilny wprowadza domniemanie, że produkt niebezpieczny, który spowodował szkodę, został wytworzony i wprowadzony do obrotu w zakresie działalności gospodarczej producenta. Produktem jest rzecz ruchoma, nawet jeśli została połączona z inną rzeczą. Co ciekawe, w rozumieniu Kodeksu Cywilnego są to też zwierzęta i energia elektryczna. Producent odpowiada za szkodę na mieniu tylko wówczas, gdy rzecz zniszczona lub uszkodzona należy do rzeczy zwykle przeznaczanych do osobistego użytku i w taki przede wszystkim sposób korzystał z niej poszkodowany. Wyłączone zostały z żądania odszkodowania w tym trybie szkody, których wartość nie przekracza równowartości 500 euro. W takim przypadku zastosowanie mają ogólne zasady odpowiedzialności za szkodę. A jaki produkt jest niebezpieczny? Taki, który nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne zużycie produktu.

• Bezpieczny produkt

Za bezpieczny uznaje się taki produkt, który nie stwarza żadnego zagrożenia lub stwarza zagrożenie znikome. Odnosi się to do zwykłych lub innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunków jego używania. Należy uwzględnić: czas korzystania z produktu, sposób uruchomienia, wymogi instalacji i konserwacji, jak również wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony życia i zdrowia. Oceniając, czy produkt jest bezpieczny, należy wziąć pod uwagę:

• cechy produktu (skład, opakowanie, instrukcję montażu i uruchomienia oraz instrukcję instalacji i konserwacji),
• oddziaływanie na inne produkty,
• wygląd produktu,
• kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo.

• Ochrona prywatności

Ochrona przed naruszeniem prywatności jest zagwarantowana konstytucyjnie. W ochronie przed zagrożeniami prawa do prywatności konsumenta szczególnie istotna jest ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Należy wymienić także wolność od niepokojenia w domu, pracy, czyli w miejscach, których konsument nie uważa za odpowiednie do kontaktów handlowych. Dochodzi do tego często, kiedy zawiera się transakcję poza lokalem przedsiębiorstwa, np. w domu konsumenta, dlatego w takiej sytuacji należy być szczególnie ostrożnym. Bardzo istotne są również kwestie związane z ochroną danych osobowych. Podmiot, który przetwarza dane osobowe konsumenta, musi mieć do tego podstawę prawną. Musimy pamiętać, że od 25 maja 2018 r., zamiast ustawy o ochronie danych osobowych, stosowane będą przepisy nowego unijnego rozporządzenia dotyczącego ochrony danych osobowych. Dane osobowe konsumenta mogą być przetwarzane w przypadkach, gdy:

• wyraził on na to zgodę;
• jest to niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa;
• jest to konieczne do realizacji umowy zawartej z konsumentem lub podjęcia działań przed zawarciem umowy;
• jest to niezbędne do wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów, realizowanych przez administratorów albo odbiorców danych (np. marketing bezpośredni produktów lub usług administratora danych osobowych, dochodzenie roszczeń). Przetwarzanie danych nie może naruszać praw i wolności osoby, której dotyczą.

Przeczytaj więcej o tym, jakie prawa mają konsumenci podczas zakupów online

Prawo do rękojmi

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (Kodeks cywilny, art. 556-576) każdy konsument ma prawo skorzystać z rękojmi, czyli możliwości złożenia reklamacji i dochodzenia odpowiedzialności od przedsiębiorcy – najczęściej w relacji sprzedawca-kupujący, choć ma również zastosowanie w odniesieniu do innych stosunków prawnych. W przypadku ujawnienia wady fizycznej (czyli niezgodności z umową) lub wady prawnej zakupionego towaru konsumpcyjnego, konsument ma prawo do skorzystania z rękojmi. Okres odpowiedzialności z tytułu rękojmi wynosi 2 lata od momentu wydania konsumentowi towaru przez sprzedawcę, a w przypadku nieruchomości okres odpowiedzialności to 5 lat.

Okres rękojmi może zostać skrócony jedynie w stosunku do towarów używanych, przy czym limit wynosi tu 1 rok, a sprzedawca powinien poinformować konsumenta o skróceniu ustawowego okresu rękojmi przed zawarciem umowy.

Co bardzo ważne, w ciągu pierwszego roku od wydania towaru (miesiące 1-12) przyjmuje się domniemanie, że wada lub jej przyczyna istniały już w momencie sprzedaży. W tym okresie obowiązek wykazania, że wada powstała z winy klienta, ciąży na sprzedawcy. Natomiast w miesiącach 13-24 od wydania towaru konsumentowi to konsument musi wykazać, że już w momencie zakupu wydano mu wadliwy towar.

Należy także pamiętać, że jeśli konsument w momencie sprzedaży wiedział o istniejącej wadzie kupowanego towaru, to sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności z tytułu rękojmi w odniesieniu do tej konkretnej wady bądź usterki. Jeśli wystąpią inne wady, towar taki może być z ich powodu zareklamowany w ramach rękojmi.

Warto podkreślić, że kiedy konsument decyduje się na złożenie reklamacji na podstawie rękojmi, to odpowiedzialność za powstałe wady spoczywa na sprzedawcy. W praktyce oznacza to, że pismo reklamacyjne należy złożyć właśnie u niego, a przedsiębiorca nie może odmówić przyjęcia takiej reklamacji, jeśli nie wynika to wprost z przepisów prawa.

Jeżeli w nabytym towarze konsumpcyjnym wystąpiła wada, konsument ma prawo żądać od sprzedawcy jednego z czterech rozwiązań zaistniałego problemu, czyli:

• wymiany towaru na nowy,
• naprawy towaru,
• obniżenia ceny,
• odstąpienia od umowy (ta możliwość jest dostępna wyłącznie wtedy, gdy wada jest istotna, przy czym istotność wady jest zawsze analizowana w kontekście znaczenia danej wady dla przeznaczenia i celu wadliwego towaru).

Co ważne, wybór w zakresie żądania podejmuje sam konsument, a w przypadku braku zgody przedsiębiorcy na wybrane rozwiązanie, ma on prawo (pod określonymi ustawowo warunkami) zaproponować alternatywne rozwiązanie w ramach dozwolonych przez obowiązujące przepisy.

Jeśli konsument decyduje się na wymianę towaru lub usunięcie wady, sprzedawca jest ustawowo obowiązany spełnić to żądanie w rozsądnym czasie i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta. W sytuacji, gdy sprzedawca zaniedbuje ten obowiązek, konsument ma prawo wyznaczyć sprzedawcy konkretny termin na spełnienie żądania, a jeżeli sprzedawca nadal pozostaje bierny i nie podejmuje wymaganych działań, konsument może odstąpić od umowy lub domagać się obniżenia ceny.

Jakie są prawa konsumenta do informacji?

Nieudzielenie przez przedsiębiorcę rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji może zostać uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, po przeprowadzeniu w tym zakresie postępowania przed prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Warto wskazać, że każdy może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Można wyróżnić kilka ważnych kwestii związanych z prawem do informacji.

• Ochrona przed nadużyciami reklamy

Nadużycia związane z reklamą traktowane są jako czyny nieuczciwej konkurencji. Niedozwolona jest reklama, która:

• jest sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka,
• wprowadza klienta w błąd i może przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi,
• odwołuje się do uczuć klienta w taki sposób, że wywołuje lęk, wykorzystuje przesądy lub łatwowierność dzieci,
• zachęca do nabywania towarów lub usług, a sprawia wrażenie wypowiedzi, będącej neutralną informacją, nie reklamą,
• stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta niezamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu.

• Informacje wprowadzające w błąd

Wprowadzanie w błąd oznacza takie działanie, które w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. W szczególności chodzi o takie działania, jak:

• rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji,
• rozpowszechnianie prawdziwych informacji w sposób mogący wprowadzić w błąd,
• działanie związane z wprowadzeniem produktu na rynek, które może wprowadzać w błąd w zakresie produktów lub ich opakowań, znaków towarowych, nazw handlowych lub innych oznaczeń indywidualizujących przedsiębiorcę lub jego produkty, w szczególności reklama porównawcza,
• nieprzestrzeganie kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił, jeżeli przedsiębiorca ten informuje w ramach praktyki rynkowej, że jest związany kodeksem dobrych praktyk.

• Informacje dotyczące żywności

W przypadku wprowadzenia do obrotu środków żywnościowych zgodnie z
Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego nr 1169/2011, opakowania powinny zawierać obowiązkowo takie informacje, jak:

• nazwa żywności;
• wykaz składników;
• wszystkie składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie lub uzyskane z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II do rozporządzenia nr 1169/2011, powodujące alergie lub reakcje nietolerancji, użyte przy wytworzeniu lub przygotowywaniu żywności i nadal obecne w produkcie gotowym, nawet jeżeli ich forma uległa zmianie;
• ilość określonych składników lub kategorii składników;
• ilość netto żywności;
• data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia;
• wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia;
• nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym (podmioty nieprowadzące działalności w UE należy podać nazwę importera danego środka spożywczego na rynek unijny);
• kraj lub miejsce pochodzenia (w przypadku przewidzianym w art. 26 rozporządzenia nr 1169/2011);
• instrukcja użycia, jeśli brak takiej instrukcji utrudniałby odpowiednie użycie danego środka spożywczego;
• w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2% objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu;
• informacja o wartości odżywczej.

Przedawnienie roszczeń konsumenta – jak liczyć?

Obowiązujące w Polsce przepisy stanowią, że roszczenia konsumentów przedawniają się w różnym czasie, zależnie od rodzaju roszczenia. Należy pamiętać, że bieg okresu przedawnienia jest liczony od ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym dane roszczenie stało się wymagalne. Wyjątkiem od tej zasady, zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, są roszczenia, których ustawowy okres przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

Okresy przedawnień roszczeń konsumentów w Polsce opisaliśmy w naszym artykule: Czy przedawniony dług jest usuwany z rejestrów BIK i BIG? (erif.pl)

Aktualnych informacji na temat praw konsumenta można szukać na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta. Osoby zainteresowane uzyskaniem indywidualnej pomocy mają do dyspozycji Infolinię Konsumencką, Konsumenckie Centrum E-porad oraz mogą zgłosić się do miejscowych oddziałów Federacji Konsumentów i miejskich lub powiatowych rzeczników konsumenta.