Co wpływa na wartość pieniądza? Inflacja i deflacja – co to takiego?
Wzrost inflacji w Polsce i bezpośrednio związany z tym spadek wartości pieniądza to tematy, które w ostatnim czasie coraz częściej trafiają na główne strony serwisów informacyjnych w Internecie i na pierwsze strony krajowych gazet. Trudno się dziwić: inflacja w Polsce osiągnęła w lipcu 2022 roku poziom 15,5%, czyli wartość nienotowaną od 24 lat, a zawartość portfeli Polaków z miesiąca na miesiąc zauważalnie traci siłę nabywczą. Czy jednak tylko inflacja jest odpowiedzialna za spadającą w czasie wartość pieniądza? W jaki sposób poziom inflacji wpływa na gospodarkę, a w jaki sposób zmienia nasze codzienne życie? Czy inflacja jest dobra, a jeśli tak, to kiedy i dla kogo? Odpowiedzi na te pytania oraz omówienie wielu innych kwestii związanych z inflacją znajdziesz w dalszej części tego artykułu, zapraszamy zatem do lektury!
Co to jest inflacja?
Zanim przejdziemy do bardziej szczegółowych rozważań, zacznijmy od podstaw, czyli od doprecyzowania, co to jest inflacja pieniądza. W najprostszym ujęciu inflacja jest procesem (zwykle dość mocno rozciągniętym w czasie, choć nie jest to regułą) polegającym na stałym wzroście ogólnego poziomu cen, za jakie są w danym kraju sprzedawane dobra i usługi w obrocie gospodarczym. Jednocześnie zaś, wraz ze wzrostem cen, w widoczny sposób ma miejsce utrata wartości pieniądza, a co za tym idzie, rośnie także stopień inflacji.
Jeśli chodzi o przyczyny inflacji, najczęściej wymienia się wśród nich następujące czynniki:
• nieprawidłowa struktura gospodarki kraju,
• nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego kraju emisja pieniądza (nadmierna w przypadku inflacji),
• niezrównoważony budżet państwa,
• nagły, znaczący wzrost kosztów produkcji,
• zbyt duży wzrost poziomu płac w gospodarce,
• ograniczenie podaży dóbr o kluczowym znaczeniu dla gospodarki i konsumentów (np. paliw, zboża czy surowców energetycznych).
Jakie są rodzaje inflacji?
Zależnie od przyjętego kryterium, można wyróżnić wiele klasyfikacji zjawiska określanego ogólnie jako inflacja. Dla przykładu: jeśli za główne kryterium przyjąć zależność inflacji od innych czynników makroekonomicznych, rodzaje inflacji są następujące:
• Stratoinflacja – najczęściej pojawia się w krajach ze słabym rządem lub takich, które są zaangażowane w wojnę lub rewolucję. O stratoinflacji mówimy, gdy oprócz utraty wartości pieniądza dochodzi do dużych wahań indeksu cen w kolejnych okresach.
• Stagflacja – mamy z nią do czynienia wtedy, gdy w gospodarce występuje jednocześnie wysoki poziom bezrobocia oraz wysoka inflacja.
• Slumpflacja – w tym przypadku obok wysokiego poziomu bezrobocia oraz wysokiego wskaźnika inflacji występuje również brak wzrostu gospodarczego.
Najczęściej jednak wykorzystywanym kryterium podziału inflacji na rodzaje jest tempo rozwoju tego procesu w danym kraju. W tym przypadku wyróżnia się następujące rodzaje inflacji:
• Deflacja – określana zwykle jako inflacja ujemna. W tym przypadku pieniądz nie traci na wartości, a zyskuje. Szerzej to zjawisko opisujemy w dalszej części artykułu.
• Inflacja pełzająca – uznawana za normalne, całkowicie typowe zjawisko w obrębie gospodarki kraju. Charakteryzuje się relatywnie niewielkim wzrostem cen – na poziomie nieprzekraczającym 5% rocznie. Działa pobudzająco na gospodarkę.
• Inflacja krocząca (umiarkowana) – w tym przypadku wzrost cen plasuje się na poziomie około 5–10% w skali roku, przy czym jest już on wyraźnie zauważalny i odczuwalny dla konsumentów, którzy bazując na tzw. oczekiwaniach inflacyjnych, uwzględniają przyszłą inflację podczas podejmowania decyzji zakupowych.
• Megainflacja – wzrost cen w przypadku megainflacji sięga od około 15% do nawet 50%, jednocześnie zaś w wyniku drastycznej redukcji siły nabywczej pieniądza dosyć często ma miejsce powrót do handlu barterowego (wymiana pieniędzy na towary).
• Inflacja galopująca – najczęściej przyjmuje się, że utrata wartości pieniądza w przypadku inflacji galopującej sięga od 50% do 100% (czasem nawet więcej) w skali roku. Zamierają rynki finansowe, gwałtownie rosną ceny, spadają także realne dochody osób otrzymujących stałe wynagrodzenie.
• Hiperinflacja – charakterystyczny dla hiperinflacji jest ogromny wzrost cen – od kilku tysięcy do nawet tryliona procent w skali roku, co oznacza praktycznie całkowitą utratę wartości przez daną walutę.
Co powoduje spadek, a co wzrost inflacji?
Wskaźnik inflacji w Polsce ulega ciągłym zmianom i choć w ostatnich miesiącach poziom inflacji wyłącznie rośnie, istnieje wiele czynników, które mają wpływ na ten wskaźnik i mogą go również obniżać. Najogólniej rzecz biorąc, za czynniki podnoszące w największym stopniu poziom inflacji uznaje się najczęściej:
• niewłaściwą politykę finansową rządu,
• wzrost cen kluczowych surowców,
• zwiększony popyt na dobra, które są niedostępne lub trudno dostępne.
Spadek inflacji jest wypadkową szeregu czynników i działań, zarówno na poziomie wewnętrznym (krajowym), jak i na poziomie globalnym. Warto jednak podkreślić, że najważniejszą – i powszechnie uznawaną za najskuteczniejszą – metodą walki z inflacją jest podnoszenie stóp procentowych, co skutkuje wyhamowaniem gospodarki i ogranicza wydatki na cele konsumpcyjne.
Jakie są skutki inflacji?
Aby dowiedzieć się, jak groźna jest wysoka inflacja, do czego prowadzi i jakie są jej konsekwencje, wcale nie trzeba być ekspertem finansowym – wystarczy jedynie zapoznać się z historią Polski w początkach XX wieku, gdy w kraju rozszalała się hiperinflacja. W chwili obecnej (sierpień 2022) sytuacja nie jest jeszcze na szczęście tak groźna, jak za czasów Władysława Grabskiego, ale warto już teraz zdawać sobie sprawę z konsekwencji rosnącej inflacji. Najpowszechniej występujące negatywne skutki inflacji to przede wszystkim:
• znaczny spadek wartości pieniądza (deprecjacja),
• zauważalny wzrost kosztów życia,
• wzrost kosztów zobowiązań bankowych (kredyty, pożyczki),
• kryzys gospodarczy lub nawet recesja,
w skrajnych przypadkach: bankructwo kraju.
Według danych z bazy ERIF liczba konsumentów posiadających zaległe płatności na koniec drugiego kwartału przekroczyła 1,5 mln, a średnia wartość długu przypadająca na osobę wynosiła 17,57 tys. zł. To o ponad 200 zł więcej niż na koniec pierwszego kwartału 2022 roku (przed tak gwałtownym wzrostem inflacji).
Inflacja w Polsce – wykres i tabela
Dynamikę zmian w inflacji na przestrzeni kilku ostatnich lat przedstawia poniższa tabela. Zgromadzone w niej dane pozwalają prześledzić, jak wyglądała inflacja w latach 2017–2022.
Jaka inflacja rok do roku?
Bieżąca sytuacja finansowa większości Polaków nie napawa wprawdzie optymizmem w kontekście niezwykle prawdopodobnych dalszych wzrostów inflacji. Warto jednak pamiętać, że z podobnymi problemami mierzyliśmy się już w relatywnie niedalekiej przeszłości. Co więcej, choć 13,9% to sporo, nie jest to najwyższa wartość, jaką przyjęła inflacja w Polsce. Obecny rok pod tym względem nie powiedział wprawdzie jeszcze ostatniego słowa, ale poziomu np. z końcówki roku 1990 trudno się spodziewać – wtedy inflacja w kraju wyniosła aż 585,8%!
Ile zatem wynosi inflacja w Polsce rok do roku? Oto dane z lat 2017–2021:
• rok 2017 – 2,0%;
• rok 2018 – 1,6%;
• rok 2019 – 2,3%;
• rok 2020 – 3,4%;
• rok 2021 – 5,1%.
Porównanie przytoczonych nieco wcześniej danych z ostatnich 5 lat wskazuje wyraźnie, że z największymi wzrostami inflacji w odniesieniu do lat poprzednich mamy do czynienia w okresie od listopada 2019 do przełomu marca i kwietnia 2020. Za główną przyczynę tych zmian należy uznać pandemię COVID-19, związany z nią lockdown, a także kryzys gospodarczy, stanowiący bezpośrednią konsekwencję pandemii. W tym właśnie okresie znacznie wzrosły koszty transportu, ceny produktów ropopochodnych, nie zostały także podjęte z odpowiednim wyprzedzeniem działania mające na celu zapobieganie inflacji.
Dowiedz się, dlaczego warto spłacać długi, gdy rośnie inflacja.
Co to jest deflacja?
Bardzo często deflację definiuje się jako przeciwieństwo inflacji, a zatem jako rozłożony w czasie proces, podczas którego siła nabywcza pieniądza sukcesywnie wzrasta. Gdyby zaś pokusić się o jeszcze prostszą odpowiedź na pytanie, czym jest deflacja, można byłoby powiedzieć, że to nic innego, jak spadek ogólnego poziomu cen.
Przyczyny i skutki deflacji
Deflacja w historii zdarza się zdecydowanie rzadziej niż inflacja, a do głównych przyczyn występowania deflacji należą:
• kryzys gospodarczy (utrudnia znalezienie pracy i obniża inflację),
• zmniejszona podaż pieniądza (obniża ogólny poziom cen),
• nadmierny wzrost zadłużenia w wyniku spłaty zobowiązań pieniężnych przy jednoczesnym zmniejszeniu emisji pieniądza,
• niewłaściwa polityka pieniężna kraju (np. zbyt długo utrzymywane wysokie stopy procentowe),
• zachęty do oszczędności w postaci wyższego oprocentowania lokat bankowych.
Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, długofalowe skutki deflacji mogą okazać się dla kraju i jego mieszkańców znacznie bardziej dotkliwe niż inflacja. Oto najważniejsze konsekwencje i skutki deflacji:
• wzrost wartości pieniądza, a tym samym wzrost wartości posiadanych oszczędności,
• nagły wzrost realnej wartości długów, prowadzący często do bankructwa dłużników,
• redukcja opłacalności inwestycji,
• zmniejszona opłacalność produkcji,
• stagnacja gospodarcza kraju,
• spadek stóp procentowych,
• zwiększone wydatki z budżetu państwa,
• wzrost liczby bezrobotnych.
Co jest gorsze: inflacja czy deflacja? Różnice pomiędzy zjawiskami
Na pytanie o to, które z wymienionych zjawisk ma bardziej dotkliwe konsekwencje, trudno jest udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ zarówno wysoka inflacja, jak i przedłużający się okres deflacji mogą mieć wręcz zabójcze efekty dla gospodarki i finansów kraju. Jednak są to również okazje, które dobry inwestor będzie w stanie wykorzystać do tego, by osiągnąć wymierne zyski.
Jaki jest wpływ inflacji i deflacji na wartość pieniądza?
Siła nabywcza pieniądza w naszym kraju jest w bezpośredni sposób uzależniona od tego, jaka jest inflacja w Polsce, przy czym trzeba pamiętać, że choć inflacja i deflacja stanowią istotne czynniki, nie tylko one wpływają na wartość pieniądza w czasie. Pieniądz w sposób naturalny traci wartość z upływem lat, ale dana waluta może się też umacniać w stosunku do innych walut. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy dany kraj posiada duże nadwyżki handlowe, ma spore rezerwy walutowe i prowadzi spójną, stabilną politykę gospodarczą i finansową.
