Odsetki za opóźnienie płatności – ustawowe odsetki – jak obliczyć ich wysokość?

Z nieterminowymi płatnościami boryka się wielu przedsiębiorców – według danych Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii nawet 80-90 procent firm nie otrzymuje zapłaty należności w terminie! Przedsiębiorcy często nie zdają sobie sprawy, że mają narzędzie do walki z zatorami – mogą m.in. rozpocząć naliczanie odsetek od przeterminowanych należności. Czym są odsetki za zwłokę? Zapoznaj się ze wzorem: jak obliczyć odsetki ustawowe?

Odsetki ustawowe – definicja i podstawa prawna

Jeśli tylko występują przesłanki, aby wystąpić do kontrahenta z żądaniem zapłaty odsetek – czyli właściwie już od pierwszego dnia po terminie spłaty faktury – można to zrobić i wyliczyć należne odsetki na podstawie ustawowych stawek. Odsetki mają określaną wartość maksymalną, to znaczy, że nie można naliczyć odsetek przekraczających ten próg. Wyrażone są w procentach od kwoty należności i wyliczane zależnie od liczby dni, które upłynęły od terminu płatności.

Ustawowe odsetki za opóźnienie to narzędzie dyscyplinujące, będące sankcją dla dłużnika, który nie opłacił w  terminie faktury. Jest to również forma rekompensaty dla wierzyciela, który jest zmuszony czekać na płatność. Opóźnienie zapłaty za usługi lub produkty może powodować zatory płatnicze w firmie i problemy z płynnością finansową. Odsetki ustawowe są naliczane w sytuacji, w której umowa między kontrahentami nie wskazuje jasno, jaka ma być wysokość stawki odsetek za opóźnienie. Pomimo braku takich zapisów wszystkich kontrahentów chroni prawo, określające odsetki ustawowe za opóźnienie w razie nieterminowej spłaty.

Rodzaje odsetek ustawowych – istnieją trzy rodzaje odsetek ustawowych, a dla każdego stosuje się inny wzór:

• Odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej: naliczane od pożyczonego kapitału. Pożyczki – poza darmowymi – są oprocentowane w skali roku odsetkami kapitałowymi, mają też naliczaną prowizję pożyczkodawcy oraz inne opłaty. Odsetki pożyczkowe naliczane są przez pożyczkodawcę i nie są zależne od stawki ustawowej. Odsetki kapitałowe ustawowe mają zastosowanie w sytuacjach, gdy sąd nakłada je jako sankcję na dłużnika.
• Odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnianiu świadczeń pieniężnych: naliczane w momencie niespłacania kwoty całkowitej lub częściowej długu. Pożyczkodawca ma prawo naliczać odsetki za opóźnienie w spłacie, ale sankcje nie mogą być wyższe niż maksymalne odsetki. Jeśli w umowie nie zostało jasno sprecyzowane, jaka ma być wysokość odsetek za niespłacenie kwoty w terminie, to wtedy wykorzystywane są odsetki ustawowe.
• Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych: to specjalny rodzaj odsetek, mający zastosowanie dla transakcji handlowych między przedsiębiorcami.

Podstawą prawną odsetek ustawowych są: artykuły 359 i 481 ustawy z 23 kwietnia 1964 r., czyli Kodeksu cywilnego (j.t. Dz.U. z 2017 r., poz. 459 ze zm.) oraz artykuł 4 pkt 3 ustawy z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (j.t. Dz.U. z 2016 r., poz. 684). Konkretnie rzecz biorąc odsetki ustawowe od sumy pieniężnej są regulowane przez art. 359 Kodeksu cywilnego, w którym przeczytać można, że:

§ 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.

§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.

Z kolei art. 481 Kodeksu cywilnego dotyczy odsetek za opóźnienie:

§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Co roku Minister Sprawiedliwości w formie obwieszczenia ogłasza aktualne stawki odsetek ustawowych. Tegoroczne stawki za okres od 1 lipca 2021 do 31 grudnia 2021 zostały opublikowane w Monitorze Polskim (M.P. 2021 poz. 591).

Ile wynoszą odsetki ustawowe?

Wyliczanie odsetek odbywa się na podstawie stopy referencyjnej NBP, która obecnie wynosi 0,1%. Odsetki kapitałowe są obliczane w ten sposób, że do stopy referencyjnej NBP dolicza się 3,5%. Ustawowe odsetki za opóźnienie wynoszą stopę referencyjną NBP powiększoną o 5,5%.

Z kolei odsetki za opóźnienia w transakcjach handlowych to stopa referencyjna powiększona o:

• 8% – w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym;
• 10% – w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.

Tegoroczne stawki ustawowych odsetek za opóźnienie, od sumy pieniężnej oraz w transakcjach handlowych wynoszą odpowiednio:

• 3,6% w skali roku dla odsetek ustawowych od sumy pieniężnej
• 5,6% w skali roku dla odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego
• 8,1% lub 10,1% (zależnie od typu podmiotu, który jest dłużnikiem) dla odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Dodatkowo dla odsetek kapitałowych i za opóźnienie określone są stawki maksymalne, których odsetki nie mogą przekraczać. Za rok 2021 wynoszą one:

• 7,2% w skali roku dla odsetek ustawowych należnych od sumy pieniężnej
• 11,2% w skali roku dla odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnianiu świadczeń pieniężnych

Obliczanie odsetek ustawowych kapitałowych, za opóźnienie oraz za opóźnienie w transakcjach handlowych opiera się na powyższych stawkach – w zakresie między stawką podstawową a maksymalną.

Jak obliczyć odsetki ustawowe?

Tyle stawki w teorii, ale jak na ich podstawie dokonuje się obliczania odsetek ustawowych? Poza stawką potrzebna jest kwota należności oraz liczba dni zwłoki, czyli dni, które minęły od momentu upłynięcia terminu płatności należności. Wzór jest dość prosty i z łatwością da się obliczyć wysokość odsetek samodzielnie, bez konieczności korzystania z kalkulatorów w Internecie czy nawet kalkulatorów z telefonu lub Excela. Należy pomnożyć kwotę należności przez liczbę dni zwłoki oraz przez wysokość danej stawki odsetek ustawowych, a następnie całą kwotę podzielić przez 365 dni. Czyni się tak dlatego, że wysokość procentowa stawki odsetek ustawowych jest podawana w skali roku. Wzór na wyliczenie odsetek ustawowych to:

Kwota zaległości x liczba dni zwłoki x wysokość stawki odsetek ustawowych / 365

Pewne kwestie mogą budzić wątpliwości, przedstawiamy zatem dwie dodatkowe uwagi do wzoru:

• Dni zwłoki są obliczane od pierwszego dnia od momentu upłynięcia terminu płatności. Przykładowo, jeśli termin na fakturze wskazywał 5 września, to liczy się zwłokę od 6 września aż do dnia spłacenia długu. Powiedzmy, że doszło do spłaty 16 września, więc dni zwłoki wynoszą 11 dni.
• Zawsze przyjmuje się we wzorze 365 dni, nawet jeśli rok jest przestępny i ma 366 dni.

Wzór na obliczenie odsetek ustawowych

Prześledźmy naliczanie odsetek ustawowych krok po kroku na przykładzie:

Przedsiębiorca X wystawił za usługi fakturę na kwotę 5000 zł brutto z terminem płatności przypadającym na 10 stycznia 2021 roku. Dłużnik opłacił fakturę 25 sierpnia 2021 roku, dopiero po przeprowadzeniu postępowania polubownego przez przedsiębiorcę X. Kontrahenci nie mieli w umowie jasno zawartych stawek odsetek, zatem obowiązywały odsetki ustawowe za opóźnienie. Przedsiębiorca X postanowił skorzystać z możliwości naliczania tych odsetek w stawce wynoszącej 7%. Ile zatem powinien otrzymać w odsetkach?

Policzmy:

Kwota z faktury wynosząca 5000 zł x liczba dni zwłoki wynosząca 227 (za okres między 11 stycznia a 25 sierpnia) x 7% / 365 dni = 217,67 złotych.

Jeśli jednak ktoś miałby problemy z wyliczeniem odsetek ustawowych lub kapitałowych albo ewentualnie chciałby się upewnić, czy dobrze dokonał obliczania odsetek ustawowych, to z pomocą przychodzi kalkulator gofin: https://kalkulatory.gofin.pl/Kalkulator-odsetek-ustawowych,12.html. Tu wystarczy podać kwotę należności, zaznaczyć właściwą opcję – odsetki kapitałowe czy ustawowe, wybrać datę wymaganej płatności oraz datę właściwej zapłaty, kliknąć „Oblicz” i gotowe. Odsetki od nieterminowych płatności to przywilej przedsiębiorców, z którego warto skorzystać. Opóźnienie w płatnościach przynosi niejednokrotnie poważne konsekwencje dla firmy, zatem rekompensata w postaci odsetek jest uzasadniona.